Ceviz ağaçları,diğer birçok meyve türüne göre daha büyük taç yapısına sahiptir.Ceviz,spurların meyve vermesi için güneşlenme gereksinimi yüksek olan meyve türleri arasında bulunmaktadır.
Türkiye meyve yetiştiriciliğinde,budama yapılmayan meyve türlerinin başında ceviz gelmektedir.Halbuki ceviz ağacının budanma gereksinimi diğer birçok meyve türünde olduğu gibi,verim ve meyve kalitesini önemli bir şekilde etkilemektedir.
Diğer meyve türlerine benzer olarak,yetişkin ceviz ağaçlarının budanması,teknik ve kültürel işlemlerin kolay bir şekilde yapıklabilmesi amacıyla,ağaç iriliğini kontrol altında tutmak,generatif ve vejatatif gelişme arasında denge kurmak,meyve iriliğini artırmak,yeni meyve gözlerinin oluşumuna olanak sağlamak,ışıklanmayı artırmak,yaşlı kurumuş,ölü veya kültürel işlemleri zorlaştıran birbiri üstüne binmiş dalları temizlemek amacıyla yapılmaktadır.
Birçok Avrupa ülkesinde cevizin hasadı mekanik olarak yapıldığı için budama ile ağaç iriliğinin kontrol altında tutulması önemlidir.Olgun ağaçların,terbiye şekline dikim aşamasında karar verilmelidir.Yetiştirici ya ağaç iriliğini kontrol altında tutmak için ağaçlarda budama yapacak veya ilerleyen yıllarda sıra arsı ve sıra üzeri mesafelerde sıkışan ağaçları seyreltecektir.
Olgun ceviz ağaçlarında budamanın diğer bir amacı ise;kuvvetli spur gelişimini,dişi çiçek oluşumunu ve iri meyve teşekkülünü teşvik etmektir.Çiçek tomurcuklarının kaldırılmasıyla,potansiyel ürünün bir bölümü ağaçtan uzaklaştırılmış olacaktır.Budamayla birçok büyüme noktası kesileceği için sürgün/kök oranı düşecektir.Kalan gözler daha yüksek oranda karbonhidrat taşıyacak;mineral madde sağlayan daha fazla kökün bulunması sağlanmış olacaktır.Toplam ağaç gelişimi düşük olmasına rağmen,bireysel spurlar çok daha kuvvetli gelişecektir.Budamayla düzenlenen taç şekli,ağaç üzerindeki spurların daha iyi ışıklanmalarına olanak sağlayacaktır.Olgun ceviz ağaçlarının budanmasının üçüncü amacı,meyve gözü oluşumunu düzenlemektir.Budama,meyve oluşturacak bölgelerde meyve gözlerinin yenilenmesine imkan sağlar.Bu işlem yaşlı dalları geriye keserek,az verimli dalları ise kuvvetli yeni sürgün vermeye zorlama ile gerçekleşir.Bu dallar,bir veya ikinci yılda meyve oluşturur.Budamayla boşalan yerlerde yeni dallar oluşturulur.Meyve gözü yenileme,cevizlerde diğer meyve türlerine göre daha az önemlidir.Çünkü ceviz ağaçları,uygun koşullarda daha uzun ömürlü spurlara sahiptir.Bu spurların verimlilik ömrü kesin olarak gölgeli koşullarda azalacaktır.
Budamanın dördüncü amacı ise;zayıf,hastalıklı,kurumuş,birbiri üzerine gelen dalların kaldırılmasıdır.Bir biri üzerine binmiş dallar,teknik ve kültürel işlemlerin yapılmasını zorlaştırır.Genç ağaçlar,toprak seviyesinden 180 cm’den daha alçak seviyede dallanmaya başlarlar.Bunlar iyi ürün oluşturabilmelerine rağmen,erken dönemde bu dallar mutlaka çıkartılmalıdır.Çünkü bu dalları traktör zararlandırır.Budanmamış ağaçlarda,hasat işlemi zordur.Eğer hasat mekanik olarak yapılıyorsa ağaç sallandığı zaman,meyvelerle beraber kurumuş dallarda dökülecektir.
Budama ceviz ağaçlarını hem bodurlaştırır ve hem de vejatatif gelişmeyi canlandırır.Budama ağaç iriliğini depolanmış besin miktarını azaltır.Ancak potansiyel yaprak alanı azalmaz.Gelişme için kullanılan karbonhidratları üreten yer yapraklar olduğu için bu durum önemlidir.Hartley gibi terminal dallarda meyve veren kuvvetli gelişme özelliğine sahip ağaçlarda,budama uygulaması verimi geciktirebilir.Ancak bu etki lateral dallarda yüksek oranda meyve veren çeşitlerde görülmez.Budama,total ağaç gelişimi üzerine bodurlaştırıcı bir etkiye sahiptir.Ancak bireysel sürgün uzunluğu artar.Çok sayıda büyüme noktasının azalması ile yeni sürgün gelişimi teşvik edilir.Böylece her bir sürgün daha fazla karbonhidrat içerecek;hormon,mineral madde ve su sağlamak için daha fazla karbonhidrat içerecek;hormon,mineral madde ve su sağlamak için daha fazla miktarda da kök bulunacaktır.Gelişmeyi teşvik edici bu etki sadece bir yıl sürer.Çünkü kök gelişimi sonuçta yaprak alanındaki azaltmayı tekrar düzenler.
Budama tanımı içinde geriye kesme ve seyreltme yani tamamen kesme bulunmaktadır.Budama dal uç kısmının kesilmesidir.Alt kısım ağaç üzerinde kalır.Seyreltme yani tamamen kesme işleminden ise,dalın alt kısmından itibaren dalı veya sürgünü tamamen kesme anlaşılmaktadır.Şekil 6.2,geriye kesme ile seyreltme işlemi arasındaki farkı açık olarak göstermektedir.Bu kesme ile seyreltme işlemi arasındaki farkı açık olarak göstermektedir.Bu resim dinlenme dönemine aittir.Soldaki resimde (a) ağaç ucundaki uç sürgün tamamen kesilmiştir.Sağdaki resimde (b) ise,aynı uzunluktaki dallardan altı tanesi geriye kesilmiştir.
Geriye kesimde,uç tomurcukların tamamı kesilir bundan dolayı apikal dominansiye neden olan faktörler geçici olarak ortadan kaldırılmış olur.Seyreltmede yan tomurcukların %50’den daha fazlası kesilerek atılır.Geriye kesimde seyreltmeye göre ağaçtan oransal olarak daha az odun kütlesi ve depolanmış karbonhidrat ayrılır.Çünkü her sürgünün yarısının alt kısmı uç kısmına göre çok daha fazla kalındır.Alt kısım üst kısma göre kuru ağırlık hesabı ile 2-3 kat daha fazla karbonhidrat içerir.Geriye kesilen daldaki kalan lateral tomurcuklar nispeten daha fazla karbonhidrat içerirler.İki budama tipi arasındaki farklar Çizelge 6.1’de sunulmuştur.Yüksek oranda yan dallarda meyve veren ceviz çeşitlerinde sürgün gelişimini dengede tutmak ve aşırı meyve vermeyi engellemek için,geriye kesme metodunu kullanılabilir.Ağaç gelişimi için uygun koşullarda kurulan bahçelerde geriye kesme işleminin minimum olarak yapılması,kuvvetli gelişen bir ağaçta meyve verme potansiyelini artırma avantajına imkan sağlayabilir.Sonuçta ağaç erken verime yatacaktır.Diğer taraftan ağacın kuvvetli yetişmesi için eğer koşullar sınırlı ise daha sert bir geriye budama vejetatif gelişmeyi artıracak ve ağaç yeterli bir iriliğe ulaşıncaya kadar verimi gecikecektir.
Çeşitler arasında gelişim şekli,meyve verme yeri,kuvvetlilik durumu ve diğer birçok özellik yönünden önemli farklılıklar bulunmaktadır.Yine ceviz bahçelerinde,toprak tipi,bitki besin element içerikleri,iklim ve benzeri faktörler bakımından da önemli farklılık mevcuttur.Şekil budaması,seyreltme ve geriye kesme işlemlerinden oluşur.Seyreltme amacıyla yapılan kesimler,birbirine giren dalların kesilmesiyle iyi yerleşmiş sağlam bir iskelet oluşumunu sağlar.Geriye kesimde ise,bir dalın ucunun kesilmesi sürgün kuvveti ve dallanmayı düzenler.Seyreltme amacıyla yapılan kesim tüm terbiye sistemlerinde kullanılır.Geriye kesim ise budamanın fizyolojik etkisine bağlı olarak bazı çeşitlerde kullanılabilir,bazı çeşitlerde kullanılmayabilir.
